Functie van de nederzetting

De functie van Valthermond in de vroegere jaren was het winnen van turf door het ontginnen van het veen. Nadat men het gebied had ontgonnen heeft het meer een bewoonbare functie gekregen naast het verbouwen van akkers en het houden van vee op het grasland.

Ruimtelijke ordening Valthermond

Ruimtelijke ordening is het zo goed mogelijk aan elkaar aanpassen van samenleving en ruimte in het dorp Valthermond.

De afstand van het 'begin' van Valthermond naar het 'eind' van Valthermond bedraagt ruim 8 kilometer. De langgerekte vorm, van een aantal kilometers lang van Valthermond maakt het voor dorpsbewoners niet makkelijk. Aangezien er niet echt een 'centraal' centrum is, zijn sommige bedrijven voor bewoners niet makkelijk te bereiken. Dat was vroeger niet anders. Winkels waren toen nog veel aan huis, omdat de verbindingen slecht waren. Alles moest te voet of over het kanaal. Zeer verspreidde kleine bedrijfjes zich over het hele dorp.

Luinenbrug en Fischer (2010) zeggen het volgende over de ruimtelijke ordening in de lange lintdorpen, waaronder Valthermond:''De gemeente wil flexibel blijven omgaan met de vestiging van ondernemers in de veenkoloniale linten. Dit geldt met name voor de vestiging van nieuwe functies in voormalige agrarische bebouwing. Hierbij moet echter altijd een belangenafweging plaatsvinden tussen woongenot, milieuregelgeving en ruimtelijke inpasbaarheid (landschappelijk en stedebouwkundig) ten opzichte van het vestigingsbelang''.  ''In het veengebied wordt nieuwe bedrijvigheid vooral rond de knooppunten van de Mondenweg geconcentreerd. Hier is sprake van een optimale bereikbaarheid. Langs de tweederde weg tussen Nieuw-Buinen en 1e Exloërmond zijn er mogelijkheden voor clustering van landbouwbedrijven. Aandachtspunt hierbij is de inpassing in het veenkoloniale landschap''. P.39.  Verkregen op 29-04-2014 van http://www.ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.1681.00SV0001-OW01/d_NL.IMRO.1681.00SV0001-OW01.pdf 

In de toekomst wordt dus rekening gehouden met de wat 'centralere' ligging voor bedrijven zodat de bereikbaarheid het meest optimaal is voor alle bewoners. Het is een opzichstaand dorp dat geen plannen heeft tot verder uitbreiding of samensmeltingsplannen met andere dorpen rond Valthermond.

Ruimtelijke ordening in de landbouw

Ook voor de landbouw is ruimtelijke ordening een belangrijk concept. Luinenbrug en Fischer (2010) zeggen het volgende over de ruimtelijke ordening in de lange lintdorpen, waaronder Valthermond:''Tegenwoordig wordt in het veengebied soepel omgegaan met het vergroten van de bouwkavels. Natuurlijk mag het niet ten koste gaan van woningen, bedrijven in de buurt en het milieu. Wanneer er in Valtermond geen ruimte meer is voor uitbreiding, is uitplaatsing mogelijk naar een nabij gelegen gebied waar wel uitbreidingsmogelijkheden zijn''. P.40.  Verkregen op 29-04-2014 van http://www.ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.1681.00SV0001-OW01/d_NL.IMRO.1681.00SV0001-OW01.pdf 

Vroeger, na het afgraven van het veen en het onstaan van landbouwgrond, kwamen er steeds meer hectares landbouwgrond bij. Door de kunstmest konden er meer en vaker kavels worden bemest. Ook in die tijd steeds meer uitbreiding van de landbouw, inwoners en bedrijven. Vooral de landbouw kreeg een 'boost' na het afgraven van het veen. De ruimtelijke ordening van de kavels gebeurde toen door middel van evenwijdige sloten, greppels, wijken en kanalen. Op die manier vond ruimtelijk ordening plaats van de kavels. Maximale winst en makkelijk te verbouwen door rechten evenwijdige kavels. 

Sociale voorzieningen in Valthermond

Het postkantoor

Met de toename van het inwonersaantal steeg ook het aantal openbare voorzieningen. Een van de eerste voorzieningen in Valthermond was, naast de winkels, het postkantoor dat aan het eind van de vorige eeuw (1894) gebouwd werd. Vanuit daar werd de post gesorteerd en bezorgd door postbodes. Hieronder twee foto's van het oude postkantoor met bijschrift uit 'Historie uit de mond' en rechts de foto van hoe het er tegenwoordig uit ziet. Het dient niet meer als postkantoor. Het huis wordt nu bewoond.

 ^{21  22}

Kerken

In 1883 werd de eerste hervormde kerk gebouwd in Valthermond. Het gebouw dient tegewoordig niet meer als kerk met als cultureel centrum met toneelstukken, muziek, cabaret etc. Hieronder de hervormde ker uit 1883 en de kerk tegenwoordig.

 ^{23   24}

Na de kerkscheuring in de Gereformeerde kerk bouwden de Synodaal-Gereformeerden in 1957 een kerk, de DOXA, die er nu nog staat. Tegenwoordig is dit geen kerk meer, maar wordt het als huis bewoond. Hieronder twee foto's van DOXA van 1957 en heden.

^25  26

^{21, 23, 25.} Klok, T., Kloppenburg, G. en van der Vlag - Pak, F. (1992). Historie uit de mond. P.45, 76, 80. Tussen Oostermoerse en Zuidenveldsevenen. Uitgeverij Profiel te Bedum.

^{22, 24, 26.} Eigen foto's postkantoor, kerk en Doxa gemaakt op 28-04-2014

Scholen

In 1890 werd de eerste openbare lagere school gebouwd in Valthermond. Deze is omstreeks 1978 weer afgebroken. Andere scholen werden gebouwd in 1916, 1923, 1927, 1928. De school die in 1916 gebouwd is bestaat nog steeds. Niet het gebouw zelf, maar de scholengemeenschap wel. Deze school, 'De Reoboth, was eerst 'school 49'(omdat het op plaats 49 stond), toen 'school 87' en later 'de Reoboth'. De afbeelding recht geeft de school weer zoals hij 'nu' is. 'de Reoboth' is een Christelijke school. Tegenover deze school bevindt zich 'OBS de Aanloop'. Dit is een openbare basisschool.

^{27   28}

²⁷ Grooten, L. (1998) Jubileumboek 25 jarig bestaan van de ‘Reoboth’  P. voorpagina. Uitgeverij Esschendal te Zuidlaren

²⁸ Eigen foto van de 'Reoboth' gemaakt op 28-04-2014

Een van de vroegere lagere scholen is sinds 1976 in gebruik als buurthuis waar allerlei feesten en partijen gegeven kunnen worden. Ook kunnen kinderen hier terecht voor leuke activiteiten.

^29  30

²⁹  Klok, T., Kloppenburg, G. en van der Vlag - Pak, F. (1992). Historie uit de mond. P.89. Tussen Oostermoerse en Zuidenveldsevenen. Uitgeverij Profiel te Bedum.

³⁰ Eigen foto Wijkplaats. Gemaakt op 28-04-2014

Telefonie en krant

In 1901 kon Valthermond beschikken over telecommnicatie. In dit jaartal werd Valthermond aangesloten op het landelijke telefoonnet en iets later kwam ook de krant naar Valthermond, de telegraaf. In deze tijd namen de winkels/bedrijven in Valtermond ook toe.

Sportvoorzieningen

De sport voorzieningen zijn in Valthermond ook voor elkaar. De voetbalvereniging van Valtermond bevond zich vroeger aan de andere kant van Valthermond, het bevond zich aan de 'oostkant'. Tegenwoordig bevind de voetbalclub zich aan de westkant in Valthermond. De voetbalvereniging bestaat sinds 1934 en bestaat nu nog steeds onder de zelfde naam 'VV Valthermond'. Naast de voetbalvereniging, is er ook nog een tennisvereniging, een sporthal en een zwembad (ingang te zien op de rechter foto hieronder. Links de voetbalvereniging).  

^{31  32}

^{31 + 32} Eigen foto's van de voetbalvereniging en het zwembad de 'zwaoi'. Gemaakt op 28-04-2014

Medische voorzieningen

De medische zorg heeft een lange geschiedenis. In de periode van 1860-1900 was er één praktijk in de gemeente Borger-Odoorn. Eén keer per week had de dokter spreekuur in Valthermond. Het dorp kreeg in 1917 een eigen arts. In het begin van de 19e eeuw sloot Valtermond zich aan bij het 'Groene kruis' voor de hulp voor gezinnen en voor zieken. Het Groende kuisgebouw staat nog steeds in Valthermond. Tegenwoordig bevindt zich in Valthermond een huisartsenpraktijk waar alle inwoners naartoe kunnen met medische klachten. Op de linkerfoto hieronder is het 'Groene kuisgebouw' te zien dat vroeger diende als 'zorghuis'. Rechts is de huisartsenpraktijk te zien die zich op dit moment in Valthermond bevind.

^33 34

^{33 + 34} Eigen foto's van het Groene kruishuis en van de huisartsenpost. Gemaakt op 28-04-2014

Ouderenvoorzieningen

Ouderen maken veelvoudig gebruik van de huisartsenpraktijk en van de apotheek die ook in dit gebouw zit. Hoe zit het over het algemeen met de ouderen en gehandicaptenzorg en was dit vroeger anders dan dat dat nu is? Vroeger was het heel gewoon dat de familie zelf voor de ouderen zorgden. Pas na de tweede wereldoorlog kwamen er tehuizen voor bejaarden en werd er de algemene oudersdomsverzekering ingevoerd. In 1965 kreeg Valthermond een bejaardentehuis. Voor de rest heeft het dorp geen huis voor bejaarde mensen gehad. Ouderen en gehandicapen moesten naar andere dorpen om in een bejaardenhuis te kunnen wonen. Tegenwoordig is er meer aandacht voor ouderen. Men richtte bonden op voor ouderen en gehandicapen en streden voor betere voorzieningen. Tegenwoordig zijn er een aantal bejaardenwoningen in Valthermond te vinden. Hieronder een afbeelding van een aantal woningen die geschikt zijn voor de bewoning door bejaarde mensen, maar dit zijn er veel te weinig voor het aantal bejaarden die in Valthermond wonen. Veel oudere mensen moeten verhuizen naar omliggende dorpen.

³⁵

³⁵ Eigen foto van bejaardewoningen. Gemaakt op 28-04-2014

Infrastructuur

Voor het aanleggen van Valthermond werd gekozen voor het twee-kanalenstelsel, waarbij sprake is van twee parallel lopende kanalen, in Valthermond het Noorderdiep en het Zuiderdiep. Naast het afwateren van het veen dienden de kanalen ook voor de afvoer van het turf en in tegengestelde richting voor de aanvoer van bijvoorbeeld bouwmaterialen voor de bouw van huizen. Tijdens het graven van het Noorder- en het Zuiderdiep werd langs de kanalen ook een zandweg aangelegd ter vervanging van de weg over het veen.

De zandweg was tijdens natte perioden, net als de veenweg, moeilijk begaanbaar. Op de veenweg kon het zelfs gebeuren dat een paard in het veen wegzakte en moest worden uitgegraven. In 1896 had het waterschap de financien rond en kon de aanleg van een klinkerweg langs het Zuiderdiep tot plaats 60 beginnen. De kosten konden worden gedrukt door het plaatsen van tolhekken, één op het Zuiderdiep bij Doorsnee en één bij de Kavelingenbrug.

³⁶ Valthermond omstreeks 1950

³⁶ Schuring, A. (2003). Bedrijvig Valthermond. 150 jaar bedrijfsleven in een veenkolonie. Pagina 88. Uitgeverij Endymion te Groningen.

Met paard en wagen

De Valthermonders waren tot het eind van negentiende eeuw aangewezen op de trekschuit. De dichtstbijzijnde opstapplaats was in Musselkanaal. Vanaf 1869 werd Musselkanaal ook aangedaan door een omnibus: een dienst met paard en rijtuig. Na de opening van de straatweg kreeg Valthermond haar eerste eigen openbaar vervoer, de dagelijkse omnibusdienst Musselkanaal – Valthermond.

Turfschippers

De eerste turfschippers in Valthermond voerden via het Stadskanaal turf af. De afvoer nam jaarlijks toe maar ook in omgekeerde richting kwam langzamerhand, met de geleidelijke vestiging van vaste bewoners, een stroom goederen op gang. Naast turf en compost werd ook kunstmest, aardappelen en graan vervoerd via het turfschip. Het varen was seizoenswerk, ’s winters lag het schip voor de wal aan het Noorderdiep. In 1920 waren steeds meer schepen gemotoriseerd. Tijdens de reis op het schip draaiden de kinderen de vele boerenbruggen af en kregen hiervoor een paar cent.

Gemotoriseerd vervoer

Omstreeks 1920 waren in Valthermond twee mensen in het bezit van een auto. In de jaren die daarop volgden, schakelden veel bodediensten over van paard en wagen naar gemotoriseerd vervoer. Men vervoerde met de autotransport kunstmest, stro en suikerbieten en later ook vee. De veewagen van de fima Bolk & Zn kon circa 20 koeien tegelijk vervoeren.

Het particuliere autobezit nam vanaf de jaren zestig toe. Dit was een gouden tijd voor autohandelaren en men vestigden verscheidene bedrijven in Valthermond.

Busdiensten

Valthermond lag in de jaren twintig op de route van drie busdiensten. Deze diensten zorgden voor een verbinding naar Groningen, Musselkanaal, Valthe en later mocht men de verbinding uitbreiden tot Emmen. De verbinding naar Emmen bestaat tot op de dag van vandaag nog. Naast de busdiensten werden er ook dagtochten georganiseerd door het busbedrijf dat zich had gevestigd aan de Valtherblokken zuid.

Licht in de duisternis

In 1918 werden er op de vooraffen van de plaatsen 10 en 65 aan het Zuiderdiep twee kleine elektriciteitscentrales in werking gesteld. Als krachtbron beschikte elke centrale over een tweedehandse met turf gestookte locomobiel die een dynamo aandreef. De levering van stroom geschiedde tussen 05.00 en 08.00 uur 's morgens en 's avonds tot 23.00 uur. Vijf minuten voordat 's avonds de stroom werd afgesloten knipperde de machinist in de centrale even met het licht. In de zomer lag de levering stil. In 1924 werd men in Valthermond oost overgeschakeld op de centrale van een elektriciteits maatschappij en in 1929 werden de Valtherblokken van elektriciteit voorzien.

Telecommunicatie

Het Rijkstelefoonkantoor kwam op 15 oktober 1900 bij het hulppostkantoor in. Deze telefoon was er alleen voor het telefonisch doorgeven van telegrammen; er was nog geen sprake van openbaar telefoonverkeer. Ongeveer 15 jaar later kwamen er vier aansluitingen voor openbaar telefoonvervoer: nummer 1 tot en met 4. Wie geen aansluiting had kon terecht in de openbare spreekcel in het postkantoor. In de loop der jaren kwamen er steeds meer aansluitingen bij: de twee-cijferige nummers deden hun intrede. In 1995 was het aantal aansluitingen verveelvoudigd waardoor men, onder het motto: 'Wie tot tien kan tellen kan de hele wereld bellen', tien-cijferige nummers moest gaan gebruiken. Dit gebruiken wij, tot op de dag van vandaag, nog.

Infrastructuur: hoe zit dat nu?

De hedendaagse infrastructuur in Valthermond ziet er wel een beetje anders uit dan vroeger. Men heeft het Noorderdiep en een deel van het Zuiderdiep gedempt waardoor men, behalve voor het vissen, geen gebruik meer kan maken van het kanaal. Daarnaast wordt de straat 'Zuiderdiep' gezien als hoofdweg van Valthermond. Het verkeer, de bus, auto's, vrachtwagens, trekkers en brommers gaan meestal via deze lange, rechte weg.

Door Valthermond lopen verschillende busverbindingen: men kan vanuit Valthermond met lijn 28 naar Emmen en via Stadskanaal naar Gieten. Met lijn 15 kan men ook in Stadskanaal en in Emmen komen.