In welk opzicht is Valthermond op historisch geografisch gebied veranderd en wat is hiervan de oorzaak?

Ontstaan van Valthermond

Valthermond was een langgerekt hoogveengebied tussen Musselkanaal en Valthe. Voordat de venen werden ontgonnen, was dit gebied een woestenij. Men begon met de vervening in 1983 vanaf Musselkanaal met een enkelkanaalsysteem 'Kavelingen' naar Valthermond. Vanuit de 'Kavelingen' ging men twee kanalen graven richting Valthe, het Noorderdiep en het Zuiderdiep. Deze kanalen lopen parallel met elkaar en hebben elk 96 plaatsen van 85 meter breed, loodrecht op de hoofdkanalen.

^{12 Kadastrale kaart uit 1876}

Op elke twee plaatsen werd een zijkanaal (wieke) gegraven van ongeveer 1800 meter lang. Precies tussen die twee zijkanalen werd over het hoofdkanaal (het Zuider- en Noorderdiep) een draaibrug gelegd. In het gebied tussen de kanalen lagen de 'vooraffen'. Een vooraf is het voorste gedeelte van de plaats dat door het hoofddiep wordt afgesneden. In de veenkolonien waren deze stukken bestemd voor bebouwing. In Valthermond had elke plaats twee vooraffen, één aan de kant van het Noorderdiep en één aan de kant van het Zuiderdiep.

Vanaf 1865 werd het Noorder- en het Zuiderdiep telkens met twee plaatsen verlengd. In het eerste jaar van de aanleg van een kanaal werd een 'nauwdiep' gegraven dat het jaar daarop tot een 'wijddiep' werd verbreed. De zandwegen werden daarlangs tegelijk met het wijddiep aangelegd.

¹² Schuring, A. (2003). Bedrijvig Valthermond. 150 jaar bedrijfsleven in een veenkolonie. Pagina 14. Uitgeverij Endymion te Groningen.

De grote veenbrand

In de veengebieden brak regelmatig brand uit; er werd in het veen vaak op een open vuurtje koffie gezet. Dit gebeurde ook op 21 mei 1917 in het veen tussen Valthermond en Nieuw Weerdinge. Het vuurtje werd niet goed geblust en al snel greep het vuur om zich heen. De brand had 3 uur nodig om bij Valthermond aan te komen. De volwassenen en kinderen probeerden aan het vuur te ontkomen en sprongen in het water, terwijl ze niet allemaal konden zwemmen. Uiteindelijk vielen er vele doden: mensen die in de vuurzee terecht waren gekomen en degene die waren verdronken. In de kranten verschenen dramatische verslagen van deze verschrikkelijke ramp, de Emmer Courant schreef:

'Hel. De plaats des onheils is door ons bezocht', schreef de krant: ,,... en tot aan het zand bij Valthe ziet men hoe het vuur heeft huisgehouden. Een wijde rookende, smeulende en brandende vlakte. Slechts een vijf minuten is men den veenweg opgefietst of men ziet de eerste verbrande woning en na enige minuten is men midden op het terrein van de verwoesting.'' ^12a

Na de brand werd het gebied tot rampgebied verklaard, en er kwam een hulpactie op gang. In het  kader van die hulpactie legden koningin Wilhelmina en haar echtgenoot prins Hendrik een bezoek aan Valthermond af.

^12a Klok, T., Kloppenburg, G. en van der Vlag - Pak, F. (1992). Historie uit de mond. Tussen Oostermoerse en Zuidenveldsevenen. Pagina 29. Uitgeverij Profiel te Bedum.

Toponiemen

Zuiderdiep - Straat vernoemd naar het zuider kanaal, gegraven van Musselkanaal naar Valthe. Het is één van de hoofdkanalen in het tweekanalenstelsel naast het Noorderdiep. Het Zuiderdiep bestaat tegenwoordig nog voor een deel.

Noorderdiep - Straat vernoemd naar het noorder kanaal, gegraven van Musselkanaal naar Valthe. Het is één van de hoofdkanalen in het tweekanalenstelsel naast het Zuiderdiep. Het Noorderdiep is gedempt en bestaat niet meer.

Men noemde het Noorderdiep ook wel het Klompendaip: de straat waar de boeren zich hadden gevestigd. Zo woonde de rijkere mensen aan het Zuiderdiep en de armere mensen aan het Noorderdiep.

Roelof Tuinstraat - Roelof Tuin was een landbouwer, vervener en verzetsstrijder bij de Knokploeg de Hondsrug. Deze straat is naar hem vernoemd omdat hij veel goede daden heeft verricht tijdens de Tweede Wereld oorlog.

Doorsnee - Doorsnee betekent de middellijn, afstand van een punt tot een punt er recht tegenover. De straat Doorsnee bestaat uit een kanaal haaks op het Zuiderdiep naar het Noorderdiep. Aan beide zijden zijn huizen gevestigd.¹³

14

12de, 24ste, 49ste, 72ste, 84ste laan - Deze lanen zijn vernoemd naar de plaatsen die werden afgegraven. Het Noorderdiep kende 96 plaatsen en het Zuiderdiep ook. 

Vrijheidslaan - De naam 'vrijheid'  toegeschreven ter nagedachtenis aan de gesneuvelde militairen en andere slachtoffers uit de oorlog 1940 - 1945.

Rooilaan - 'Rooi' betekent gerooide plek, open grond. Het grond is vrijgemaakt van woeste heide- of bosgebieden. In het geval van Valthermond gaat het ook om het vrijmaken van de woeste grond en het afgraven van het veen.¹⁵

Wilhelminalaan - Na de grote veenbrand van 1917 is, in het kader van een hulpactie, Koningin Wilhelmina op bezoek geweest in Valthermond om de mensen een hart onder de riem te steken.

¹³ Encyclo (2014). Nederlandse encyclopedie. Geraadpleegd op 22 april 2014 via: http://www.encyclo.nl/begrip/doorsnede

¹⁴ Wikipedia (2014). Nederlands in beeld. Geraadpleegd op 22 april 2014 via: http://www.nederland-in-beeld.nl/Drenthe/Valthermond/Doorsnee.html

¹⁵ Wikipedia (2014). Wikipedia. De vrije encyclopedie. Geraadpleegd op 29 april 2014 via: http://nl.wikipedia.org/wiki/Rode_(toponiem)

Het vervenershuisje in Valthermond

In 1916 gaven vervener Freerk Kamst en zijn vrouw Henderika Beekman opdracht om een typische vervenerswoning aan het Zuiderdiep te bouwen. Freerk hield zich alleen bezig met de vervening en zijn vrouw Henderika had het winkeltje met 'Stille knip'. De woning staat op een vooraf in Valthermond-West op plaats 93. Het woonhuis annex winkel en kantoor werd gebouwd door de aannemer Kleinenberg en in bijpassende stijl ingericht met getimmerde winkelkasten en een toonbank.

16

¹⁶ Eigen foto vervenershuisje Valthermond.

Stichting 'Het Drentse Landschap' werd in 2005 benaderd om mee te helpen het pand te restaureren en te behouden voor het nageslacht. Hier hebben verschillende instanties aan meegeholpen.